Wat was de Oost-Indische Compagnie? Tom Hardy neemt Britse instelling aan in BBC's Taboo
Het wordt afgeschilderd als de 'grootste, slechtste multinational ter wereld', maar wat was het ware verhaal van de EIC?
BBC
Internationale handel is misschien niet het meest sexy onderwerp voor een tv-serie, maar als het gaat over de Oost-Indische Compagnie en de serie een BBC-kaskraker is met in de hoofdrol Tom Hardy, begint het er interessant uit te zien.
Taboo, dat op zaterdag 7 januari op BBC1 begint, wordt aangestuurd door Peaky Blinders-maker Stephen Knight en Hollywood-supremo Ridley Scott – en het is geen historisch drama.
In de donkere, ruige serie speelt Hardy de avonturier James Keziah Delaney, die na de dood van zijn vader in 1814 terugkeert naar Engeland, uit op bloedige wraak.
De Oost-Indische Compagnie speelt een hoofdrol als een bloeddorstige, natie-omvallende monoliet - 'de grootste, slechtste multinationale onderneming op aarde', vertelt Knight de Dagelijks telegram – waartegen Delaney zich opstelt.
Historici zeggen echter dat het achtdelige drama een verkeerd beeld geeft van het bedrijf, wat zowel Aziatische handelaren als hun Engelse tegenhangers ten goede kwam. Ze verwerpen ook het idee dat de Oost-Indische Compagnie zich zou kunnen gedragen als een multinationale onderneming of inlichtingendienst.
'Het bedrijf had niet de middelen om enige vorm van samenzwering af te dwingen. De grootste strijd die het had, was met zichzelf', vertelde dr. Tirthankar Roy, economisch historicus aan de London School of Economics, aan de Telegraph.
Maar wat was de Oost-Indische Compagnie? En was de zelfbenoemde 'grootste samenleving van kooplieden in het universum' echt zo slecht als stemmen van Adam Smith tot Pirates of the Caribbean hebben gesuggereerd?
Hoe werd de Oost-Indische Compagnie geboren?
De Oost-Indische Compagnie werd opgericht op oudejaarsavond in 1600, toen een koninklijk handvest een groep Londense kooplieden een uitgestrekt monopolie verleende op alle Engelse handel ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat van Magellan.
Het contract werd aanvankelijk voor 15 jaar toegekend, maar de sluwe aandeelhouders verzekerden het tot in de 19e eeuw door omkoping en lobby om de vernieuwing van het monopolie te verzekeren.
Waar was het voor?
Geboren in het kielzog van de Spaanse Armada, brak de organisatie met succes de wurggreep van Spanje en Portugal op de specerijenhandel in de regio.
Door de eeuwen heen breidde het zich uit om alles te verhandelen, van edelmetaal en peper tot slaven, katoen en indigo. Het laatste monopolie op de Chinese theehandel werd in 1833 afgeschaft.
Hoe groot is het geworden?
Best groot. Tegen de 19e eeuw genereerde de Oost-Indische Compagnie bijna de helft van de Engelse handel, waardoor haar belangen vaak niet te onderscheiden waren van die van het land. Het werd de grootste werkgever van Londen en verspreidde zich over havenhuizen, gieterijen en zelfs slachthuizen die werden gebouwd om de hongerige bemanningen van voedsel te voorzien. Zijn privéleger van 260.000 man betekende ook dat het de controle kreeg over een heel subcontinent.
'Het was niet de Britse regering die India aan het einde van de 18e eeuw in beslag nam, maar een gevaarlijk ongereguleerd privébedrijf met het hoofdkantoor in een klein kantoor, vijf ramen wijd, in Londen,' de bewaker zegt.
Wat waren de uitdagingen?
Ondanks zijn macht moest het bedrijf voortdurend onafhankelijke handelaren afweren - vergelijkbaar met Taboo's Delaney - die minachtend 'indringers' werden genoemd.
Toen de regering een concurrent oprichtte om haar macht te beteugelen, voerden haar bestuurders een gedwongen fusie uit met de parvenu. Ze slaagden er zelfs in om het monopoliehandvest van de gefuseerde organisatie in 1657 door Oliver Cromwell te laten vernieuwen.
De Oost-Indische Compagnie kwam in de jaren 1770 echter in ernstige financiële moeilijkheden, toen beschuldigingen van corruptie en machtsmisbruik leidden tot een groeiende roep om haar in toom te houden.
Uiteindelijk moest het bedrijf de Bank of England om een lening van £ 400.000 vragen, ondanks een jaarlijkse winst van ongeveer £ 2 miljoen. In ruil daarvoor nam het parlement wetten aan die de zaken van het bedrijf regelden.
Politici verleenden in 1773 ook de Oost-Indische Compagnie een monopolie op de verkoop van thee in de Amerikaanse koloniën om geld in te zamelen - wat leidde tot de Boston Tea Party en uiteindelijk de Amerikaanse Revolutie.
Hoe is het afgelopen?
De Oost-Indische Compagnie was uiteindelijk verantwoordelijk voor haar eigen ondergang, die grotendeels te wijten was aan het catastrofale wanbeheer van India.
Het bedrijf verwierf de controle over Calcutta in de 18e eeuw en vervolgens in feite heel Bengalen. Maar het kreeg de schuld van de Bengaalse hongersnood in 1770, waarbij naar schatting tien miljoen Indiërs - een derde van de bevolking - stierven.
Twee opeenvolgende slechte oogsten werden rampzalig gecombineerd met de bestraffende landbouwbelastingen en het wanbeheer van de Oost-Indische Compagnie. Boeren werden gedwongen om indigo te verbouwen in plaats van voedsel en er waren berichten dat de hongerigen werden gedwongen om de doden op te eten.
In 1857 brak de Indiase opstand uit, deels omdat hindoeïstische en moslimsoldaten bezwaar maakten tegen het laden van hun geweren door open patronen te bijten waarvan het gerucht ging dat ze waren ingesmeerd met het vet van koeien en varkens, dieren die verboden waren voor hun religies.
De Oost-Indische Compagnie sloeg de opstand na negen maanden neer en hing tienduizenden vermoedelijke rebellen op aan de Ganges. Maar het bloedige incident was de druppel voor het parlement. Het bedrijf werd een jaar later ontbonden en de heerschappij van India werd overgenomen door de Britse Raj.
