Briefing: De Commune van Parijs
150 jaar geleden transformeerde een socialistisch geïnspireerde opstand de Franse hoofdstad kort, voordat ze meedogenloos werd neergeslagen
'Een kort intermezzo van de lenterevolutie'
Waarom was de Commune belangrijk?
Slechts 72 dagen lang - van 18 maart tot 28 mei 1871 - bestuurde een revolutionaire regering Parijs, en steunde een groot aantal radicale doelen: fatsoenlijke arbeidsomstandigheden voor arbeiders; gratis universeel onderwijs; scheiding van kerk en staat; de afschaffing van kinderarbeid; gelijkheid tussen mannen en vrouwen; staatsburgerschap voor buitenlanders. Hoewel het al snel met opmerkelijke wreedheid werd neergeslagen, inspireerde de Commune van Parijs socialistische bewegingen over de hele wereld. Karl Marx beschreef het als het prototype voor een toekomstige revolutionaire regering - de vorm die eindelijk werd ontdekt voor de emancipatie van de arbeidersklasse. Friedrich Engels zag het als het eerste echte voorbeeld van de dictatuur van het proletariaat. Het graf van Lenin op het Rode Plein is nog steeds versierd met rode banieren uit de Commune die door Fransen naar Rusland zijn gebracht communisten .
Wat was de achtergrond van het ontstaan ervan?
In 1870 ging het Tweede Keizerrijk van Frankrijk, geleid door Napoleon III, de neef van Bonaparte, ten strijde met Pruisen en zijn Duitse bondgenoten. De generaals van de keizer hadden hem verzekerd dat hij gemakkelijk zou winnen en de dominante positie van Frankrijk in Europa zou herstellen, maar de Pruisen versloegen de Fransen en veroverden op 2 september Napoleon III in Sedan, samen met 100.000 troepen. Het Tweede Keizerrijk stortte in en de regering trok zich terug in Bordeaux. Parijs, tot op zekere hoogte verlaten door de welgestelden, werd vier maanden lang belegerd door de Pruisen, wat grote ontberingen veroorzaakte - en verdedigd door de Nationale Garde, een militie die voornamelijk uit arbeiders bestond, die steeds meer radicaliseerde. In januari kwam de nieuwe regering vernederende voorwaarden voor overgave overeen met de Pruisische leider Bismarck. De Derde Republiek van Frankrijk werd gevormd en er werd een nieuwe regering gekozen, gedomineerd door provinciale conservatieven.
Hoe is de Commune ontstaan?
Adolphe Thiers, de leider van de nieuwe regering, erkende de revolutionaire situatie in Parijs en stuurde op 18 maart soldaten om de Nationale Garde te ontwapenen en honderden kanonnen te verwijderen. De Parijzenaars waren vastbesloten om ze te houden. In Montmartre, in het industriële noordoosten van de stad, arresteerde en executeerde de menigte de commandant van de troepen, generaal Lecomte, en een andere generaal, de gehate voormalige commandant van de Nationale Garde; de regering en het leger trokken zich terug naar Versailles, en de wacht nam de controle over de stad over. Kort daarna werd de Commune van Parijs uitgeroepen in het Hôtel de Ville en de rode vlag van het socialisme hing boven het gebouw. Op 26 maart resulteerden de door de Nationale Garde georganiseerde gemeenteraadsverkiezingen in een duidelijke overwinning voor de revolutionairen, die een nieuwe Raad van de gemeente .
Wie waren de leiders?
De raad had, door zijn ontwerp, geen enkele leider. De afgevaardigden, bekend als de Communards, hadden een mengeling van overtuigingen, van radicaal socialisme tot anarchisme tot gematigd republicanisme. Veel invloedrijke afgevaardigden waren Blanquistes, volgelingen van Louis-Auguste Blanqui (toen een regeringsgevangene), die opriep tot gewelddadige revolutie en de herverdeling van rijkdom. Anderen waren anarchisten of Proudhonistes, geïnspireerd door Pierre-Joseph Proudhon, die beroemd beweerde dat eigendom diefstal is en wilde dat de staat werd afgeschaft en opgedeeld in autonome communes die gerund werden door arbeidersraden – een samenleving, zoals hij het uitdrukte, zonder gezag. Een kleiner aantal waren minder radicale Republikeinen, die de progressieve hervorming van de Franse instellingen nastreefden.
Wat heeft de gemeente bereikt?
Het bestond iets meer dan twee maanden en de werkzaamheden werden voor altijd onderbroken door noodsituaties, maar in die tijd slaagde het erin de doodstraf en de militaire dienstplicht af te schaffen. De economie in vredestijd was nog steeds opgeschort en een groot deel van de stad leefde van de salarissen en rantsoenen van de Nationale Garde, maar de Communards voerden enkele economische hervormingen door: ze verboden nachtelijk bakken, stelden een werkdag van tien uur in en bepaalden dat arbeiders een bedrijf konden overnemen als het achtergelaten door de eigenaar. De gemeente voerde een tijdlang openbare diensten uit voor een stad met twee miljoen inwoners. Misschien nog belangrijker, het was een tijd van ongekende vrijheid en debat – Iedereen praat, niemand gehoorzaamt, klaagde één soldaat – en van grootse symbolische gebaren. De Communards verbrandden de guillotine en trokken de Vendôme-kolom naar Napoleon I, en noemden het een monument voor barbaarsheid en militarisme.
Wanneer kwam de regering daartegen in actie?
Op 21 mei kwamen ongeveer 130.000 goed bewapende regeringssoldaten Parijs binnen. De ongelijke strijd met de 25.000 Nationale Garde die daarop volgde, staat bekend als bloedige week , de bloedige week: reguliere troepen, voornamelijk uit het conservatieve platteland van Frankrijk, die hen als goddeloze extremisten zagen, doodden overgeleverde bewakers op zicht. De terugtrekkende Communards doodden ook een klein aantal – waaronder de aartsbisschop van Parijs – en staken een groot deel van het centrum van Parijs in brand: het Louvre, het Palais-Royal, de Notre-Dame. Hun laatste standplaats kwam in het noordoosten van de arbeidersklasse, op de begraafplaats Père Lachaise, waar 147 bewakers, velen van hen gewond, zich overgaven. Ze werden opgesteld tegen de muur van de begraafplaats (tegenwoordig bekend als de Communards' Wall), neergeschoten en in een open greppel gegooid.
Wat werd er van de overgebleven Communards?
De gevechten stokten op 28 mei, maar een reeks overhaaste processen en massa-executies volgden, in openbare parken en achter gevangenismuren. Ongeveer 40.000 mensen werden gearresteerd en meer dan 7.000 werden gedeporteerd, sommigen naar Nieuw-Caledonië in de Stille Oceaan, velen naar andere Europese landen waar ze het credo van internationalistisch socialisme verspreidden. ( De internationale is geschreven door een Communard.) Het leger registreerde 877 doden. Schattingen van de doden aan de andere kant lopen uiteen van 8.000 tot 30.000. De Yale-historicus John Merriman, auteur van een geschiedenis van de Commune, denkt dat er 15.000-17.000 zijn omgekomen. Maar na de grote onlusten van de vorige eeuw werd dit bloedbad in feite gevolgd door een periode van stabiliteit voor Frankrijk: de Derde Republiek duurde tot 1940.
Kersentijd herinneren
Tussen de zes opstanden in Parijs in de 19e eeuw valt de Commune op, ook nu nog. Een reden hiervoor is dat het, naar de maatstaven van revoluties, bloedeloos en onschuldig idealistisch was - maar toch werd het verpletterd met een voor die periode uitzonderlijke brutaliteit. Dit maakte martelaren van de Communards. Marx en Lenin eerden hun nagedachtenis en leerden van wat zij zagen als de fouten van de Commune: ze vonden dat de Commune strenger had moeten optreden tegen zijn klassenvijanden en de oude staat op de juiste manier had moeten afschaffen door de macht in handen van een revolutionaire organisatie te centraliseren.
De tweede reden, suggereert de historicus Robert Tombs over UnHerd, is dat het kort was... Het had geen tijd om te matigen tot burgerlijke banaliteit, of om zijn eigen kinderen te verslinden. Zoals Marx opmerkte, was het lang genoeg om aan te geven wat er had kunnen zijn. Daarom is het gemakkelijk om fantasieën te projecteren op dit korte intermezzo van bevrijding in de lente. Altijd onvervuld, zijn belofte onverminderd, blijft het, in de woorden van een beroemd lied geschreven door een van zijn leiders, Het kersenseizoen – de kersentijd.
