Hoe de Eerste Wereldoorlog begon
Over de oorzaak van het verwoestende conflict wordt nog steeds gedebatteerd
Het is meer dan 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog eindigde, een triomf die nog steeds elk jaar in heel Europa wordt gevierd.
Landen die ooit waren opgedeeld in loopgraven en niemandsland komen samen om de levens te herdenken die tijdens de oorlog zijn verloren om alle oorlogen te beëindigen.
Dat waren de verschrikkingen die tijdens het conflict werden aangericht, die de Australische historicus Paul Ham later zou doen schrijven dat, zelfs voor de overwinnaars, de oorlog onze beschaving vernietigde. Bij dit eerste conflict tussen geïndustrialiseerde, grote landen kwamen tien miljoen soldaten om het leven en werden minstens 21 miljoen verminkt.
Niet alleen heeft de oorlog destijds de vorm van de samenleving drastisch veranderd, de impact ervan blijft resoneren in de 21e eeuw.
Als de bewaker merkt op dat de oorlog ertoe leidde dat het Midden-Oosten werd opgedeeld in een formulering die we nu zouden herkennen en die leidde tot voortdurende conflicten en gevechten in de regio.
Ian Black, senior fellow aan het Middle East Centre van de London School of Economics, schrijft dat een eeuw later de naoorlogse loterij voor land het gebied blijft bepalen.
De Grote Oorlog veranderde het heden zoals het de toekomst onveranderlijk zou veranderen, maar hoe het uitbrak blijft een twistpunt, zelfs na al die jaren van vreedzaam samenleven tussen de strijdende machten.
Dus wat zijn de betwiste feiten? En zijn we al dichter bij het weten welke waar zijn?
Hoe begon WOI?
Het eenvoudigste antwoord is dat de directe aanleiding de moord was op Franz Ferdinand, de aartshertog van Oostenrijk-Hongarije. Zijn dood door toedoen van Gavrilo Princip - een Servische nationalist met banden met de geheime militaire groep die bekend staat als de Black Hand - dreef de grote Europese militaire machten naar oorlog.
De gebeurtenissen die leidden tot de moord zijn aanzienlijk gecompliceerder, maar de meeste geleerden zijn het erover eens dat de geleidelijke opkomst van een groep allianties tussen grote mogendheden deels verantwoordelijk was voor de afdaling in oorlog.
Tegen 1914 resulteerden deze allianties in de samensmelting van de zes grote mogendheden van Europa in twee brede groepen: Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland vormden de Triple Entente, terwijl Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië de Triple Alliantie vormden.
Toen deze landen elkaar te hulp schoten na de moord op Franz Ferdinand, veroorzaakten hun oorlogsverklaringen een domino-effect. CNN somt deze belangrijke ontwikkelingen op:
- 28 juni 1914 - Gavrilo Princip vermoordt Franz Ferdinand.
- 28 juli 1914 - Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië.
- 2 augustus 1914 - Ottomaanse Rijk (Turkije) en Duitsland ondertekenen een geheim alliantieverdrag.
- 3 augustus 1914 - Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk.
- 4 augustus 1914 - Duitsland valt België binnen, waardoor Groot-Brittannië de oorlog aan Duitsland verklaart.
- 10 augustus 1914 - Oostenrijk-Hongarije valt Rusland binnen.
Naarmate de oorlog vorderde, trokken verdere daden van agressie andere landen, waaronder de Verenigde Staten, in het conflict. Vele anderen, waaronder Australië, India en de meeste Afrikaanse koloniën, vochten in opdracht van hun keizerlijke heersers.
Maar zelfs de alliantietheorie wordt nu door veel historici als te simplistisch beschouwd. Oorlog kwam niet per ongeluk naar Europa, maar door opzet, betoogt militair historicus Gary Sheffield .
Volgens Sheffield begon de Eerste Wereldoorlog om twee fundamentele redenen: ten eerste kozen de besluitvormers in Berlijn en Wenen een koers waarvan ze hoopten dat die aanzienlijke politieke voordelen zou opleveren, zelfs als deze tot een algemene oorlog zou leiden. Ten tweede gingen de regeringen in de entente staten de uitdaging aan.
Werd WOI veroorzaakt door een familievete?
De staatshoofden van Groot-Brittannië, Duitsland en Rusland – George V, keizer Wilhelm II en tsaar Nicolaas II – waren verre van verre heersers die niets van hun vijanden wisten, maar neven en nichten die elkaar heel goed kenden.
Een BBC-documentaire vertoond in 2018, Koninklijke neven in oorlog , vertelde het verhaal van Wilhelm's moeilijke relatie met zijn ouders en antipathie jegens alles wat Brits is en stelt dat dit de wereld op de rand van oorlog heeft gebracht.
De drie vorsten waren als slaapwandelaars die naar een open liftschacht stapten, Richard Davenport-Hines zegt in zijn recensie van Miranda Carter's boek over dit onderwerp, The Three Emperors. De gebeurtenissen in de aanloop naar het conflict zijn een onderzoek naar de afgunst, onoprechtheid, etterende rancune en warboel die alleen gezinnen aankunnen.
In tegenstelling tot veel familievetes eisten meningsverschillen tussen de koninklijke neven echter een geopolitieke prijs. Naarmate de relaties tussen de koninklijke neven aangroeiden en afnamen, namen ook de relaties tussen hun landen af, aldus de Daily Mail's Ruth Styles zegt.
Koningin Victoria probeerde vrede tussen de neven en nichten tot stand te brengen, maar na haar dood verdween de goede wil tussen de Russische, Britse en Duitse takken van de familie en Europa kwam dichter bij oorlog: George V en tsaar Nicolaas aan de ene kant, en hun vervreemde neef, Wilhelm , aan de andere kant, zegt Styles.
De verloving was desastreus voor alle drie de vorsten. Tegen het einde van 1918 werd de Duitse keizer afgezet en in ballingschap gevlucht, de Russische tsaar en zijn kinderen werden geëxecuteerd door revolutionairen, en de Britse koning regeerde over een gebroken, door schulden geteisterd rijk, zegt Davenport-Hines.
Welk land was de belangrijkste agressor?
De vraag welk land of welke landen de oorlog hebben veroorzaakt, wordt soms op zijn kop gezet door wetenschappers die hebben gevraagd welke landen – als ze zich anders hadden gedragen – het hadden kunnen voorkomen.
Op de BBC website, zegt militair historicus Sir Max Hastings dat hoewel geen enkel land de schuld alleen verdient, Duitsland schuldiger is dan de meeste, aangezien het alleen de macht had om de afdaling naar een ramp op elk moment in juli 1914 te stoppen door zijn 'blanco cheque' in te trekken die bood steun aan Oostenrijk voor zijn invasie van Servië.
Sir Richard J Evans, Regius hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Cambridge is het daar niet mee eens, met het argument dat Servisch nationalisme en expansionisme de grondoorzaken van het conflict waren. Servië droeg de grootste verantwoordelijkheid voor het uitbreken van WW1, zegt Evans, en de Servische steun aan de Black Hand-terroristen was buitengewoon onverantwoordelijk.
Waarom deed de VS mee aan de oorlog?
Totdat het Amerikaanse Congres in april 1917 Duitsland de oorlog verklaarde, had president Woodrow Wilson alle politieke zenuwen in het werk gesteld om het land buiten het conflict te houden, schrijft auteur Patrick Gregory voor de BBC .
Ondanks wijdverbreide afschuw in de VS over krantenberichten over Duitse wreedheden tegen burgers, was het algemene gevoel in de eerste maanden van het conflict dat Amerikaanse mannen hun leven niet mochten riskeren in een Europese oorlog.
Dat begon allemaal te veranderen in mei 1915, toen een Duitse U-boot het Britse passagiersschip de Lusitania torpedeerde en tot zinken bracht toen het de Atlantische Oceaan overstak, waarbij 1.198 van de 1.962 mensen aan boord omkwamen.
De aanval veroorzaakte schok en woede over de hele wereld. Onder de doden waren 128 Amerikanen, die aanzienlijke druk op de regering uitoefenden om haar neutrale houding ten aanzien van het conflict op te geven.
Hoewel de ambivalentie ten opzichte van de oorlog sterk genoeg bleef dat Wilson in 1916 campagne voerde voor herverkiezing onder de slogan Hij hield ons buiten de oorlog, schrijft Gregory, deed de gruweldaad van Lusitania de gelederen van de pro-oorlogslobby, geleid door voormalig president Theodore Roosevelt, toenemen.
Als reactie op het protest stopte Kaiser Wilhelm II de U-bootoperaties in de Atlantische Oceaan. Niettemin bleef het pro-oorlogsgevoel in de VS woekeren - en toen Duitsland in januari 1917 plannen aankondigde om zijn marine-aanvallen op passagiersschepen te hervatten, explodeerde het.
De publieke opinie was verder aangewakkerd, schrijft Gregory, over de opkomst van een telegram, zogenaamd van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Arthur Zimmerman aan Mexico die militaire hulp bood als de VS in de oorlog zou komen.
Waarnemers kwamen al snel tot de overtuiging dat de verandering in het publieke gevoel de deelname van de VS aan de oorlog onvermijdelijk maakte, en acht weken later keurde het Congres een resolutie goed waarin de oorlog aan Duitsland werd verklaard.
De Anglo-Duitse wapenwedloop
Tegen het einde van de 19e eeuw begon keizer Wilhelm II van Duitsland aan een enorm project om een vloot te bouwen die zou wedijveren met die van Groot-Brittannië.
De Royal Navy werd destijds beschouwd als de machtigste ter wereld, hoewel het primaire doel niet militair was, maar de bescherming van de handel.
Groot-Brittannië was afhankelijk van invoer en zijn economische welvaart berustte op handel over zee, gefinancierd door de City of London, Paul Cornish, de hoofdconservator van het Keizerlijk oorlogsmuseum , zegt. Elke bedreiging voor de maritieme suprematie van Groot-Brittannië was een bedreiging voor de natie zelf.
Een wapenwedloop in de scheepsbouw met Duitsland begon in 1898, maar Groot-Brittannië had in 1906 een technologische voorsprong op zijn rivaal gekregen met de ontwikkeling van een nieuwe klasse slagschepen - de dreadnought.
Ontworpen rond de vuurkracht van zware kanonnen en aangedreven door stoomturbines, maakten deze enorme schepen alle eerdere oorlogsschepen overbodig, voegt Cornish eraan toe. In beide landen eiste het publiek, aangemoedigd door de pers, populaire auteurs en pressiegroepen van de marine, meer slagschepen.
Uiteindelijk was Duitsland niet in staat om gelijke tred te houden met de koopkracht van zijn rivaal en verlegde de aandacht van zijn marine naar de ontwikkeling van zijn leger. De schade aan de relatie van Duitsland met Groot-Brittannië bleek echter onomkeerbaar.
Is het verkeerd om te proberen met de vinger te wijzen?
Proberen te identificeren welke natie of naties verantwoordelijk moeten worden gehouden voor de oorlog is een oefening die gedoemd is te mislukken, betoogt Margaret MacMillan in haar geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in 2013. De oorlog die een einde maakte aan de vrede .
Het alternatief voor het zoeken naar zondebokken is om het systeem te onderzoeken, stelt MacMillan en het internationale systeem in 1914 was ernstig disfunctioneel.
Volgens MacMillan hadden de allianties die vóór de oorlog tussen naties waren gesloten, daadwerkelijk kunnen helpen om de broze vrede te bewaren.
Pacifistische idealen werden echter terzijde geschoven door de angstaanjagende verschuivingen in de mentaliteit van de Europese leiders, die uiteindelijk gingen denken in termen van militaire oplossingen in plaats van diplomatieke.
Kan iemand de schuld krijgen van de Eerste Wereldoorlog?
de bewaker identificeert zes mensen die, vanuit Brits perspectief, de grootste rol speelden in de gebeurtenissen die leidden tot het uitbreken van de oorlog:
Keizer Wilhelm II , de opvliegende, militair ingestelde heerser van het Duitse rijk en het koninkrijk Pruisen die steeds wantrouwend stond tegenover de motieven in Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland
David Lloyd George , de Britse minister van Financiën, die tegen zijn eerdere neigingen uiteindelijk een vooraanstaand voorstander werd van militaire actie tegen Duitsland
Tsaar Nicolaas II van Rusland , die gevangen zat tussen Ruslands loyaliteit aan Servië en zijn verlangen om oorlog op het continent te vermijden
Aartshertog Franz Ferdinand , die graag het Oostenrijkse leger wilde versterken, maar Servië niet wilde tegenwerken
Herbert Asquith , de Britse premier die het land de oorlog in leidde en in december 1916 werd vervangen door Lloyd George
Edward Gray , de minister van Buitenlandse Zaken die in 1914 ondoeltreffend was in zijn pogingen om Duitsland te waarschuwen voor het bedreigen van de neutraliteit van België.
