Dreigen er weer problemen op de Balkan?
Meer dan 20 jaar nadat de oorlog de regio verdeelde, groeit de angst dat de spanningen opnieuw kunnen uitbarsten
De politie van Kosovo vuurt traangas af op menigten tijdens een protest tegen de regering
Driton Vitia/AFP/Getty Images
Toen Donald Trump vorige maand de Montenegrijnse premier terzijde schoof tijdens een NAVO-bijeenkomst om de toetreding van de Balkanstaat tot de alliantie te vieren, werd dat vooral gezien als een teken van de arrogantie van de Amerikaanse president.
Maar analisten op de Balkan zagen het als een symbool van de afnemende belangstelling van het Westen voor een regio waar de politieke spanningen al een tijdje borrelen.
'Door de geschiedenis heen hebben de Balkan hun eigen crises veroorzaakt die vaak dramatisch zijn overgeslagen naar andere regio's', schrijft de voormalige Servische diplomaat Vuk Vuksanovic .
'Maar de EU is momenteel bezig met het vinden van oplossingen voor haar migratie- en economische crises, het afremmen van de opkomst van populistische krachten en het onderhandelen over de Brexit. Ondertussen tonen de Verenigde Staten minder belangstelling voor Europa dan ooit in de recente geschiedenis.'
Terwijl 'Trump het misschien niet bedoeld heeft', zegt Politiek met 'één druk op de knop benadrukte hij onbedoeld niet alleen zijn eigen ambivalentie over het bondgenootschap, maar ook de beproevingen van veel landen in Oost-Europa die, net als Montenegro, denken dat ze steeds meer in het vizier van Rusland komen'.
Wat gebeurt er in de regio?
'Terwijl de invloed van Amerika en de Europese Unie op de westelijke Balkan is afgenomen, probeert Rusland het vacuüm op te vullen', zegt De econoom .
Afgelopen oktober zeiden de Montenegrijnse autoriteiten dat ze een poging tot staatsgreep hadden verijdeld waarvan ze beweerden dat die was georganiseerd door Russische agenten, met als doel de toetreding tot de NAVO te stoppen.
Oppositieleiders noemden de beweringen 'onzin', maar een bron in het Westen vertelde The Economist dat het bewijs dat een van de organisatoren van de staatsgreep in verband brengt met Russische inlichtingendiensten 'onweerlegbaar' is.
Afzonderlijk in Macedonië, waar de autoriteiten worstelen om een nieuwe regering te vormen na een politieke crisis waarin etnische Albanezen steeds meer ontwrichtend zijn geworden, toonde een reeks documenten die door de inlichtingendienst van het land waren gelekt aan dat Russische spionnen en diplomaten betrokken zijn geweest bij een bijna tien jaar durende poging om propaganda te verspreiden en onenigheid in het land uit te lokken.
Veiligheidsfunctionarissen geloven ook dat het belangrijkste doel van het Kremlin is om te voorkomen dat deze landen zich bij de NAVO aansluiten en om ze weg te wrikken van de invloed van het Westen, een beschuldiging die Moskou ten stelligste ontkent.
Volgens de bewaker , 'De documenten suggereren dat Moskou heeft geprobeerd zijn invloed in alle landen van het voormalige Joegoslavië te vergroten.'
Amerikaanse journalist Paul McCarthy , die een peiling aanhaalt waaruit blijkt dat de Macedonische steun voor het NAVO-lidmaatschap op het laagste niveau staat sinds 2008, zegt: 'Rusland heeft de publieke opinie onder Serviërs, Montenegrijnen en Macedoniërs beïnvloed om het enthousiasme voor het EU- en NAVO-lidmaatschap te temperen.'
Daarnaast nemen de etnische spanningen in de regio toe. In januari werd een Servische trein met borden waarop stond: 'Kosovo is Servisch' naar de etnisch-Albanese regio Kosovo gestuurd, waardoor de betrekkingen tussen de landen in een crisis kwamen.
Er was nog meer onrust nadat Vetevendosje, een sterk nationalistische partij onder leiding van Ramush Haradinaj, een voormalige leider van het Kosovo Bevrijdingsleger, deze week veel terrein won bij de parlementsverkiezingen.
De situatie is catastrofaal, zei Haradinaj's collega Belgzim Kamberi, een etnisch-Albanese mensenrechtenactivist en hooggeplaatst lid van de partij.
Bijna twee decennia na de oorlog is dit geen vrede. De Albanese en Servische kwestie is niet gesloten op de Balkan; het is Israël en Palestina in Europa.
Ondertussen is Bosnië, een land dat na de driejarige oorlog in de jaren negentig in twee federale brokken – een Servisch deel en een Bosnisch-Kroatisch deel – is opgesplitst, 'nooit goed genezen', zegt The Guardian.
Een ontluikende Servische afscheidingsbeweging in het land bracht de Noorse minister van Buitenlandse Zaken Borge Brende deze maand ertoe om extra financiering aan te kondigen om de toetreding van het land tot de EU te ondersteunen.
'Ik maak me zorgen dat de conflicten in de Westelijke Balkan zich bij volmacht ontwikkelen. Ik maak me echter het meest zorgen over de ontwikkeling in Bosnië en Herzegovina, waar het conflict tussen Bosniërs en Serviërs is verergerd', zei Brende, terwijl hij waagde dat Serviërs, na consequente dreigementen met onafhankelijkheidsreferenda, uiteindelijk hun eigen republiek zouden kunnen stichten en op hun beurt de leiding van het land.
Waarom komen de zaken nu op de spits?
Rusland beschouwt de uitbreiding van de NAVO in de regio als een daad van agressie en beloofde 'vergeldingsacties' nadat Montenegro was uitgenodigd om zich bij de alliantie aan te sluiten. Moskou heeft de invoer van de grootste wijnmaker van Montenegro verboden, terwijl het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken toeristen waarschuwde dat toeristen 'provocaties en arrestaties konden verwachten' vanwege 'anti-Russische hysterie'.
De EU is er ook van beschuldigd zich terug te trekken uit de regio en haar uitbreidingsprogramma stop te zetten na een moeilijke periode in de geschiedenis van het blok.
'Brexit, de vluchtelingencrisis en de opkomst van anti-EU-sentimenten in de afgelopen jaren hebben de fundamenten van de EU doen wankelen en het toetredingsproces voor nieuwe lidstaten verder vertraagd', zegt McCarthey.
Amerikaanse steun was de 'andere stabiliserende kracht in de regio', zegt de Financiële tijden , samen met 'de veronderstelling dat de VS of de NAVO zouden ingrijpen als het conflict opnieuw zou ontstaan - zoals in 1995 in Bosnië en in 1999 in Kosovo'.
De verkiezing van een president die weinig belangstelling heeft voor de randen van Europa heeft echter een opening gecreëerd die 'een aangemoedigd Rusland uitbuit om terug te dringen tegen de invloed van de EU en de VS'
Naast de geopolitieke spanningen wordt de Balkan ook geplaagd door een slechte economie en maatschappelijke problemen.
Bosnië-Herzegovina heeft een jeugdwerkloosheid van 57,5 procent, terwijl Servië, Macedonië en Kosovo rond de 50 procent schommelen.
'Armoede viert hoogtij, en het is niet vreemd dat de fricties toenemen. We zijn ook getuige van een versterking van extremistische krachten', zei Brende, verwijzend naar berichten over een groeiend aantal jihadisten in Kosovo .
Wat zal er daarna gebeuren?
Senator John McCain prees de stemming om Montenegro toe te laten tot de NAVO als 'een krachtige boodschap dat de kwaadaardige invloed van Rusland in de regio niet zal worden getolereerd en dat Vladimir Poetin geen vetorecht zal hebben over de democratische aspiraties van vrije volkeren'.
Maar de FT stelt dat alleen het toestaan van toetreding tot de NAVO niet voldoende is.
'Er is veel meer EU-betrokkenheid nodig', staat er. 'Dat omvat nauwlettend toezicht op de ontwikkelingen, inspanningen om Russische desinformatie tegen te gaan en frequente bezoeken van Europese leiders en functionarissen om de geruststelling te geven dat ze de Balkan en zijn problemen nog steeds serieus nemen.'
EU-functionarissen lijken ook het gevaar te begrijpen dat uitgaat van de terugtrekking van de instelling, met de waarschuwing van de voorzitter van de Europese Commissie, Jean Claude-Juncker: 'Als we ze met rust laten - Bosnië-Herzegovina, de Republika Srpska, Macedonië, Albanië, al die landen - krijgen we oorlog nog een keer.'
De Servische diplomaat Vuksanovic zegt dat de EU 'niet verbaasd zou moeten zijn als de stabiliteit op de Balkan nog verder verslechtert', wat bepaalde landen 'een prikkel geeft om nauwer samen te werken met Rusland en andere niet-westerse mogendheden'.
Idealiter zou de EU deze mogelijkheid afwenden door haar interne problemen op te lossen, zegt Timothy Lees in de nieuwe staatsman .
'Het doel van uitbreiding nieuw leven inblazen en de regio stabiliseren door middel van integratie, zoals al lang het plan is', voegt hij eraan toe.
'Toch lijkt dat, zoals de zaken er nu voor staan, wishful thinking.'
