Fendi's terugkeer naar Rome
Hoe het modehuis de Dolce Vita-geest van de stad herstelt
Als u in Londen woont of werkt, zult u misschien niet verrast zijn door de aanblik van twee hoge bomen gemaakt van brons die een marmeren blok van 11 ton wiegen, het nieuwste werk van de vooraanstaande Italiaanse beeldhouwer Giuseppe Penone, dat nu buiten Fendi's vlaggenschipboetiek in het centrum van Rome. Londenaren, zoals New Yorkers en Parijzenaars zijn gewend om openbare kunstwerken van epische proporties te zien: in mei onthulde Jeff Koons een 45 meter hoog opblaasbaar beeldhouwwerk van een ballerina in de buurt van het Rockefeller Center; in Londen hebben we de beroemde vierde plint van Trafalgar Square, die begin volgend jaar een gigantische gevleugelde stier van de Iraaks-Amerikaanse kunstenaar Michael Rakowitz zal ondersteunen. De Louvre-piramide van Parijs is onlangs gemaakt om te 'verdwijnen' dankzij gigantische trompe-l'oeil-panelen gemaakt door de Franse straatartiest en fotograaf JR.
In Rome daarentegen is de financiering van openbare kunst vaak een heikele kwestie, die door de autoriteiten met terughoudendheid wordt begroet; er zijn talloze hoepels om doorheen te springen in een stad die al moeite heeft om zijn erfgoed te behouden vanwege een gebrek aan investeringen. Het eenvoudige maar opvallende werk van Penone, Leaves of Stone, is daarom veelbetekenend.
Het werk is gemaakt in opdracht van Fendi, het luxe modehuis dat stappen onderneemt om de uitstraling van de Eeuwige Stad te verbeteren. Ongetwijfeld zijn veel van Rome's jaarlijkse bezoekers - geschat op meer dan zeven miljoen in 2016 - te onder de indruk van de overduidelijke schoonheid om de dieper wordende scheuren in de meest iconische monumenten van de stad op te merken; in sommige gevallen brokkelen ze letterlijk af. Het lijkt erop dat zelfs Romeins beton (opus caementicium) – jarenlang een bron van fascinatie voor wetenschappers vanwege zijn duurzaamheid – niet zo eeuwig is als ooit werd gedacht, hoewel 2000 jaar best goed gaat.
Vorig jaar deed de stad een beroep op rijke investeerders en bedrijven om mee te helpen om culturele erfgoedsites zoals het Forum, Circus Maximus en de oude aquaducten van de stad, die allemaal dringend gerepareerd moeten worden, te verjongen.
Fendi's toewijding aan de stichtende stad begon lang voordat de raad zijn SOS-oproep deed; vorig jaar voltooide het modehuis een 17 maanden durende restauratie van de Trevifontein. Vereeuwigd door Federico Fellini's celluloid-meesterwerk La Dolce Vita uit 1960, waarin actrice Anita Ekberg beroemd dartelt in het water, het
werd door gemeenteraadsleden geacht op instorten te staan vóór de interventie van Fendi, naar verluidt ongeveer € 2,2 miljoen gekost. Het onlangs gerestaureerde barokke monument, oorspronkelijk in opdracht van paus Clemens XII in 1730, werd onthuld tijdens Fendi's 90e verjaardagsshow in juli vorig jaar. Modellen liepen over een doorzichtige loopbrug van plexiglas die tijdelijk boven het turquoise water van de fontein was geplaatst, dat rechtstreeks uit de Acqua Vergine stroomt, een van de aquaducten die het oude Rome van water voorzagen. Gezien de pauselijke oorsprong van de fontein en de bijbelse verwijzing van de show naar lopen op water, is het veilig om te zeggen dat dit project meer was dan alleen een filantropisch gebaar van Fendi. Het bevestigde eerder de invloed van - en het belang van de voorzienigheid voor - het Italiaanse label dat in 1925 begon aan de Via del Plebiscito, op slechts 10 minuten lopen van waar Penone's boomsculptuur hoog op Largo Carlo Goldoni staat.
Maar laten we duidelijk zijn: ook andere modemerken doen hun best. Renzo Rosso, de oprichter van Diesel, financierde de restauratie van de Ponte di Rialto, de oudste brug over het Canal Grande van Venetië, terwijl de Boboli-tuinen van Florence in hun oude pracht zullen worden hersteld met de hulp van Gucci, die € 2 miljoen toezegt aan het project . Terug in Rome hebben we Bulgari te danken voor de verjonging van de Spaanse Trappen met € 1,5 miljoen, en luxe schoenmaker Tod’s voor maar liefst € 25 miljoen injectie om het Colosseum te repareren, schoon te maken en te restaureren. De eerste voltooiingsfase werd afgelopen zomer gevierd met een uitbundig concert onder leiding van maestro Zubin Mehta.
Het spreekt vanzelf dat modelabels hun sponsoring luid en trots zingen. In juni kondigde luxegoederenmagnaat François Pinault, die de Kering-groep leidt, plannen aan om het 19e-eeuwse beursgebouw van Parijs, de Bourse de commerce, om te bouwen tot een museum voor moderne kunst. Zijn zeer ambitieuze (lees: kostbare) project wordt aangevoerd door de Japanse architect Tadao Ando.
Alles bij elkaar genomen, waarom kreeg Fendi's sponsoring van Penone's nieuwe boomsculptuur dan evenveel media-aandacht als Pinaults grootse plan om zijn kunstcollectie van een miljard dollar te huisvesten?
Om te beginnen is Penone's het eerste permanente en openbare moderne kunstwerk in het centrum van Rome. Ten tweede koos Fendi-CEO Pietro Beccari Penone met de hand uit voor de baan. 'We hadden een lijst van vier kunstenaars', legt Beccari uit, zelf een fervent kunstverzamelaar. 'Ik wilde dat Penone de winnaar zou worden. Hij heeft de verdienste een Italiaanse kunstenaar te zijn, en eigenlijk is er op dit moment geen betere beeldhouwer dan hij.'
Penone was lid van de Arte Povera (Poor Art)-beweging aan het eind van de jaren zestig, begin jaren zeventig, die was gebaseerd op het principe van esthetische eenvoud die werd bereikt door het gebruik van organische en alledaagse materialen. Nu 70 jaar oud, werkt de kunstenaar nog steeds intensief, met slechts één assistent, aan het gieten van enorme omgevallen boomstammen in brons en marmer. Hij is de vakman in een hedendaagse kunstwereld die steeds meer de voorkeur geeft aan adembenemende creaties die zijn voortgekomen uit industriële methoden, zoals bewezen door de gigantische ballerina van Jeff Koons en inderdaad de 'deken' van JR over het Louvre.
'Mijn interesse in brons en marmer heeft te maken met stabiliteit', vertelt Penone via een tolk. De kunstenaar woont en werkt nog steeds in Turijn en, ondanks een carrière van zes decennia, met zijn werk wereldwijd tentoongesteld, spreekt hij weinig Engels. 'Deze materialen gaan lang mee. Ze behoren tot het verleden en de toekomst. In Rome zijn we omringd door kunst die verband houdt met de retoriek van de macht – die van het Romeinse Rijk – maar ik ben geïnteresseerd in Romes connectie met het animisme, de intieme aard van de mens en zijn relatie met de natuur.'
Wat je ook tekent van Penone's Leaves of Stone, dat je het beste van dichtbij kunt ervaren, zijn sterke maar spichtige bronzen takken die op een ongerijmde manier een flinke plaat marmer ondersteunen, het is veilig om te zeggen dat Fendi's keuze van kunstenaar tegen de stroom in gaat. Louis Vuitton, die net als Fendi eigendom is van LVMH, werkte onlangs samen met Jeff Koons voor zijn 'Masters'-collectie: tassen en accessoires versierd met het werk van grote kunstenaars, waaronder Da Vinci's Mona Lisa en Fragonard's Girl With A Dog. Aan de arm van een klant wordt een handtas een mobiel kunstwerk; een perversie van kitsch die vragen oproept over elitarisme, reproductie en het concept van luxe als iets exclusiefs en origineels.
Er is hier een interessante dualiteit, en beide artistieke samenwerkingen hebben hun marketing- en academische verdiensten, maar de boodschap van Fendi is opzettelijk dubbelzinniger. Het heeft minder te maken met concept, meer met identiteit, wat goed past bij Penone's eigen artistieke en filosofische motivaties. Fendi bindt zich aan zijn oorspronkelijke bron als een manier om zijn toekomst te behouden.
Als zodanig neemt Beccari enorme sprongen om de Romeinse wortels van Fendi terug te winnen, en dat betekent dat je gedurfde beslissingen moet nemen die niettemin binnen een sterke culturele opdracht vallen. Een van zijn eerste stappen bij zijn toetreding in 2012 was om het logo te veranderen van Fendi in Fendi Roma - een stap die voortbouwt op een romantisch en gevierd maar bedreigd verleden, toen een 'Made in Italy'-label synoniem was met vakmanschap van wereldklasse. Tegenwoordig, met zoveel regelbuiging toegepast op dit eenmalige stempel van uitmuntendheid - een kledingstuk kan in Italië worden geassembleerd, maar de onderdelen ervan worden over de hele wereld gemaakt - bevestigt Fendi zijn positie als een exponent van echt vakmanschap en ambacht.
'De naam Rome doet mensen dromen', zegt Beccari. 'Mensen komen hier om de schoonheid van Rome te ontdekken, en als merk dat bij deze schoonheid hoort, moeten we het op een positieve manier gebruiken. Wanneer klanten naar een Fendi-winkel komen, willen ze mooie verhalen en de esthetische waarden van het huis delen. Dit is dus onze manier om te verklaren dat we niet alleen een merk zijn dat producten produceert en verkoopt; we zijn een levensstijl.'
Hoewel modernisme de commerciële drijfveer van het bedrijf is – in 2014 werd het het eerste modehuis dat een collectie livestreamde met drones – is Fendi meer uitgesproken patriottisch over zijn stad van herkomst dan bijvoorbeeld Gucci of Valentino. De verandering van logo is hier een voorbeeld van; een ander voorbeeld is de keuze van het hoofdkantoor: het Palazzo della Civiltà Italiana, een enorme marmeren monoliet – genaamd het 'Square Colosseum'– aan de industriële rand van de stad en oorspronkelijk gebouwd in opdracht van Mussolini. Kracht, macht en autocratie zijn onvermijdelijke associaties wanneer je een gebouw overneemt waarvan de fundamenten in het fascisme liggen, maar de CEO van Fendi verwierp kritiek op ongevoeligheid en beweerde dat de locatiekeuze puur was gemaakt op basis van de verdiensten van de opvallende architectuur van het Palazzo.
Het is zijn verdienste dat Beccari heeft geholpen de geest van Il Duce voorgoed te verdrijven. Het Palazzo is nu een van de meest bezochte culturele bestemmingen van Rome; de kunsttentoonstellingen op de begane grond - die deze zomer een retrospectief van Penone's werk omvatten - hebben meer dan 100.000 bezoekers getrokken sinds Fendi hier in 2015 naartoe verhuisde. Clout lijkt in het voordeel van het modehuis te hebben gewerkt en de uitstraling van een Dolce Vita-levensstijl, Fendi heeft precies de juiste balans gevonden tussen bravoure en hoge cultuur.
